Nadciśnienie pierwotne, inaczej samoistne, zwane też chorobą nadciśnieniową jest najbardziej rozpowszechnioną postacią nadciśnienia tętniczego. Występuje u ok. 90 % osób dorosłych z podwyższonym ciśnieniem.
Przyczyna nadciśnienia tętniczego nie jest znana. Przypuszczalnie ważne znaczenie ma czynnik genetyczny, jak również wiele informacji świadczy o istotnym wpływie czynników środowiska zewnętrznego m.in. trybu życia, rodzaju wykonywanej pracy, powtarzających się napięć nerwowych, sposobu odżywiania (nadmiar soli). Niewątpliwie czynnikiem sprzyjającym jest otyłość.
Nadciśnienie pierwotne może wystąpić w każdym wieku, przeważnie ujawnia się w 30-40 roku życia, częściej u kobiet. Początkowo nie daje żadnych objawów i bywa wykrywane zupełnie przypadkowo. Bezobjawowy przebieg choroby może trwać kilka, a nawet kilkanaście lat. Niektórzy skarżą się na bóle głowy lub nadmierną pobudliwość nerwową, jednak nie są to objawy charakterystyczne. W przypadku ich wystąpienia warto zgłosić się jednak do lekarza hipertensjologa
Nie leczone nadciśnienie prowadzi zwykle do zmian w układzie sercowo-naczyniowym, które mogą wystąpić po różnym czasie trwania choroby. Inne negatywne skutki to wpływ na serce, ponieważ wzmożona praca serca powoduje przerost lewej komory, a z biegiem czasu do niewydolności krążenia.
Jest też czynnikiem sprzyjającym występowaniu choroby wieńcowej, a także przyczynia się do szybszego rozwoju zmian miażdżycowych w tętnicach wieńcowych. Nie leczone nadciśnienie może prowadzić do zawału serca, udaru mózgu, niewydolności nerek. U ok. 1-2% chorych dochodzi do rozwoju nadciśnienia złośliwego, szczególnie ciężkiej postaci choroby.